Dậy thì sớm có thể ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tâm lý của trẻ, không chỉ trong hiện tại mà cả về sau này. Tỷ lệ trẻ mắc dậy thì sớm đang ngày càng tăng, đặc biệt sau đại dịch COVID-19. Do đó, việc để ý các dấu hiệu nhận biết dậy thì sớm để đưa trẻ đi khám kịp thời là điều rất quan trọng, giúp can thiệp hiệu quả và giảm thiểu hậu quả về sau.

Những dấu hiệu nhận biết dậy thì sớm ở trẻ

• Ở bé gái:

Phát triển ngực là dấu hiệu sớm nhất và phổ biến nhất. Phụ huynh có thể phát hiện triệu chứng này trong một số tình huống như thấy phần núm vú của bé nhô cao lên, phần bầu ngực to ra, sờ thấy khối cứng nhỏ trong ngực bé, ngay phía dưới núm vú (thuật ngữ y khoa là “chồi vú”, dân gian thường gọi là “trái chàm”), hoặc bé chủ động than phiền cảm giác căng tức, đau ngực. Những dấu hiệu này có thể xuất hiện ở cả hai bên ngực cùng lúc hoặc một bên trước rồi sau đó dần cả bên còn lại, nhưng không nhất thiết hai bên luôn to đều nhau. Tuy nhiên, phần ngực to lên cũng thường gặp khi trẻ tăng cân nhiều dù chưa dậy thì, đòi hỏi sự thăm khám của bác sĩ để xác định.

Xuất hiện kinh nguyệt là dấu hiệu chắc chắn của dậy thì nhưng thường xuất hiện muộn sau khi bắt đầu phát triển ngực khoảng 1.5-2 năm. Do đó, đây không phải là triệu chứng giúp phụ huynh nhận diện sớm thời điểm dậy thì của bé. Chú ý rằng, ở những năm gần dậy thì, trẻ có thể có dịch âm đạo sinh lý, dịch này thường ít, màu trắng trong, không mùi, không gây ngứa. Điều này là sự thay đổi bình thường của cơ thể khi buồng trứng của trẻ bắt đầu hoạt động nội tiết ở lứa tuổi nói trên. Tuy nhiên, đây chưa phải là dấu hiệu thực sự bắt đầu dậy thì.

• Ở bé trai:

Tinh hoàn to ra, bìu sậm màu, dương vật ban đầu dài hơn, sau đó to dần về chiều ngang là những dấu hiệu đánh dấu dậy thì. Trẻ trai cũng thường có hiện tượng vỡ giọng, nghĩa là giọng trở nên trầm hoặc khàn hơn so với lúc nhỏ.

• Ở cả hai giới:

Những dấu hiệu chung sau đây có thể gặp ở cả hai giới. Một số trẻ đến khám vì bắt đầu mọc lông nách hoặc lông mu. Đôi khi, trước khi dậy thì trẻ đã có một ít lông tơ vùng nách.  Những sợi lông này mỏng, ngắn, thẳng, sáng màu và mọc thưa. Khi bắt đầu dậy thì, lông ở hai vùng nói trên dài ra, sợi lông dày lên, sậm màu, trở nên quăn dần và bắt đầu mọc với mật độ dày dần.

Một dấu hiệu khác là trẻ có mùi cơ thể hoặc mọc mụn nhiều. Các dấu hiệu này có giá trị gợi ý dậy thì tương đương như mọc lông nách hoặc lông mu.

Ngoài ra, phụ huynh có thể để ý thấy trẻ cao vọt lên nhanh, gợi ý bắt đầu quá trình tăng trưởng chiều cao trong độ tuổi dậy thì.

Trẻ sẽ được thăm khám như thế nào khi đến khám vì nghi ngờ dậy thì sớm?

Dựa trên các dấu hiệu mà phụ huynh nhận thấy, bác sĩ sẽ hỏi, khám thêm nhằm định hướng nguyên nhân và đánh giá mức độ dậy thì.

Tiền sử phát triển của trẻ khi đang ở trong bụng mẹ, sự phát triển những năm đầu đời, bao gồm tăng trưởng chiều cao, bệnh lý, chấn thương sẽ được ghi nhận. Chiều cao và thời điểm dậy thì của ba-mẹ là các yếu tố được đánh giá, vì chiều cao và thời điểm dậy thì của con có xu hướng được quyết định một phần bởi tính gia đình. Trẻ sẽ được đánh giá biểu đồ tăng trưởng chiều cao trong những năm gần đây để ước tính tốc độ phát triển chiều cao cũng như so sánh chiều cao hiện tại với trẻ cùng lứa tuổi.

Ở trẻ gái, bác sĩ sẽ khám ngực và quan sát mức độ mọc lông vùng mu và nách. Ở trẻ trai, bác sĩ ước tính kích thước tinh hoàn, màu da bìu, sự phát triển dương vật và sự xuất hiện của lông mu, lông nách. Đây là những phần thăm khám chính để đánh giá giai đoạn dậy thì. Ngoài ra, những dấu hiệu tổng quát khác như bất thường hình thể hay có triệu chứng da niêm cũng được quan sát và ghi nhận nếu có.

Trẻ sẽ được xét nghiệm những gì khi đến khám vì nghi ngờ dậy thì sớm?

Xét nghiệm máu đo hormone sinh dục là bước quan trọng nhất để xác định trẻ có thực sự dậy thì sớm hay không. Những xét nghiệm này không cần nhịn đói. Với một số trẻ, chỉ cần lấy máu một lần là đủ xác nhận hoặc loại trừ chẩn đoán. Với những trẻ có kết quả ban đầu chưa rõ ràng, trẻ có thể cần làm nghiệm pháp chẩn đoán, bằng cách tiêm thuốc liều thấp để kích thích thử hormone sinh dục của bé và đo lại những hormone này sau khoảng 1-3 giờ.

Ngoài ra, trẻ được chụp Xquang bàn tay để xác định tuổi xương. Tuổi xương là một chỉ số thể hiện sự phát triển xương của trẻ. Nếu tuổi xương lớn hơn so với tuổi thật, đây là một dấu hiệu củng cố chẩn đoán dậy thì sớm.

Cuối cùng, trẻ gái có thể được siêu âm vùng bụng-chậu để tìm thêm các dấu hiệu về sự phát triển buồng trứng-tử cung thường gặp khi dậy thì.

Trong một số ít tình huống nhất định, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm máu khác hoặc siêu âm tinh hoàn hay chụp MRI não nhằm xác định nguyên nhân gây nên các triệu chứng dậy thì.

Trẻ có dấu hiệu dậy thì sớm và dậy thì sớm sẽ được điều trị như thế nào?

Việc điều trị dậy thì sớm chủ yếu tập trung vào việc ức chế quá trình dậy thì. Bằng cách này, trẻ phát triển chiều cao tối đa và có sự chuẩn bị tốt hơn về tâm lý.  Ngoài ra, điều trị dậy thì sớm được mong đợi làm giảm các nguy cơ trong tương lai như đái tháo đường, béo phì, tăng huyết áp hay ung thư buồng trứng, ung thư nội mạc tử cung.

Nhìn chung, việc điều trị càng có hiệu quả nếu bắt đầu càng sớm. Khi quá trình dậy thì sớm đã diễn ra trong thời gian dài, việc điều trị giúp bảo tồn chiều cao trưởng thành trở nên ít hiệu quả hơn.

Với ưu điểm tiện lợi của thuốc tiêm thế hệ mới tác dụng kéo dài hiện có tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Hạnh Phúc, trẻ giảm được số lần tái khám (chỉ tái khám mỗi 3 tháng), giảm sự khó chịu và đau do tiêm, từ đó tăng mức độ tuân thủ và hiệu quả điều trị. Việc điều trị thuốc ức chế dậy thì có thể được kéo dài đến khoảng 12-13 tuổi (tương đương độ tuổi dậy thì thông thường) hoặc hơn, tùy thảo luận cụ thể với bác sĩ.

Ngoài ra, trong một số trường hợp trẻ đến khám có chiều cao hạn chế, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng đồng thời hormone tăng trưởng để tối ưu sự phát triển chiều cao trong giai đoạn này.

Các thuốc điều trị gần như không có tác dụng ngoại ý nghiêm trọng và không gây ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của trẻ trong tương lai. Tuy nhiên, đây là các thuốc kê đơn và cần theo dõi khi dùng, do đó phụ huynh không tự ý cho trẻ sử dụng. Trong quá trình điều trị, bác sĩ sẽ theo dõi hiệu quả của thuốc cũng như tác dụng ngoại ý (nếu có) để điều chỉnh liều phù hợp.

Phòng khám Nội tiết – Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Hạnh Phúc có đầy đủ phương tiện chẩn đoán, đội ngũ bác sĩ chuyên khoa và các phác đồ điều trị cập nhật nhằm đồng hành cùng gia đình trong quá trình chăm sóc và theo dõi trẻ dậy thì sớm.

Có thể bạn quan tâm: