Hội chứng quá kích buồng trứng (OHSS – Ovarian HyperStimulation Syndrome) là biến chứng nguy hiểm khi dùng thuốc kích thích trứng, thường gặp ở những người có đáp ứng buồng trứng quá mức với thuốc nội tiết, đặc biệt là thuốc chích gonadotropins (FSH) và hCG. Hiếm hơn, quá kích buồng trứng có thể xảy ra sau dùng các thuốc khác như clomiphene citrate, GnRH agonist. Cá nhân bị quá kích buồng trứng có nhiều nang trứng phát triển kèm theo lượng estradiol tăng cao. Điều này dẫn đến dịch thoát vào ổ bụng, gây ra chướng bụng và bụng to chứa dịch. Khi quá kích buồng trứng diễn tiến nặng, người bệnh có thể bị ói nhiều, mất nước, đau bụng nhiều, khó thở, thậm chí có huyết khối gây thuyên tắc, đe dọa tính mạng nếu không được xử trí kịp thời.

Những người bị quá kích buồng trứng có nhiều nang trứng phát triển kèm theo lượng estradiol tăng cao, dẫn đến dịch thoát vào ổ bụng, gây chướng bụng và bụng to chứa dịch. Khi quá kích buồng trứngdiễn tiến nặng, người bệnh có thể:

• Ói nhiều, mất nước
• Đau bụng dữ dội
• Khó thở
• Xuất hiện huyết khối gây thuyên tắc
• Nguy hiểm đến tính mạng nếu không được xử trí kịp thời

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Những yếu tố có thể làm tăng nguy cơ bị OHSS bao gồm tuổi trẻ (<35 tuổi), nhẹ cân, hoặc mắc hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS). Đặc biệt, nguy cơ cao hơn khi số lượng nang noãn thứ cấp nhiều (AFC > 24 nang, AMH > 3.4 ng/ml), sử dụng phác đồ kích trứng dài với GnRH agonist, dùng hCG liều cao (5000 IU) để kích thích rụng trứng, hoặc có nồng độ Estradiol (E2) cao (>3500 pg/ml vào ngày trigger). Ngoài ra, việc hỗ trợ hoàng thể bằng hCG, tình trạng có thai trong chu kỳ kích trứng hoặc từng bị quá kích buồng trứngtrước đó cũng làm tăng khả năng mắc hội chứng này.

Quá kích buồng trứng có thể được phân thành bốn mức độ: nhẹ, trung bình, nặng và rất nặng. Khoảng 1/3 phụ nữ kích trứng trong IVF có thể gặp quá kích buồng trứng nhẹ với các triệu chứng như chướng bụng nhẹ, buồn nôn và tăng cân do tích dịch. Mức độ trung bình sẽ có các triệu chứng trên nhưng nghiêm trọng hơn. Khi tiến triển đến mức độ nặng, bệnh nhân có thể bị ói liên tục, không thể uống nước, bụng căng chướng, khó thở và có nguy cơ huyết khối ở chân. Ở mức độ cực nặng, bệnh nhân có thể bị tràn dịch màng phổi, suy thận cấp, cô đặc máu và hội chứng suy hô hấp cấp, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng. Tuy nhiên, nhờ vào các phương pháp kiểm soát kích trứng hiện nay, quá kích buồng trứng mức độ nặng – cực nặng rất hiếm gặp.

Cách phòng ngừa quá kích buồng trứng

Bác sĩ có thể áp dụng một số biện pháp để giảm nguy cơ quá kích buồng trứng, bao gồm điều chỉnh phác đồ kích thích buồng trứng, theo dõi sát quá trình kích trứng và trữ phôi nếu cần thiết. Việc điều chỉnh phác đồ có thể bao gồm giảm liều FSH, sử dụng phác đồ GnRH antagonist thay vì GnRH agonist, hoặc thay thế hCG bằng GnRH agonist để kích thích rụng trứng. Trong quá trình kích trứng, bệnh nhân cần được theo dõi thường xuyên bằng siêu âm buồng trứng để kiểm tra số lượng và kích thước nang trứng, đồng thời đo nồng độ Estradiol (E2) trong máu để đánh giá nguy cơ quá kích buồng trứng. Nếu có nguy cơ cao, bác sĩ có thể đề nghị trữ phôi toàn bộ để tránh ảnh hưởng của hoàng thể hCG đến tình trạng bệnh.

Bệnh nhân cũng nên tự theo dõi tại nhà bằng cách uống nhiều nước điện giải (Oresol, nước dừa, nước ép trái cây) để bù nước, theo dõi cân nặng và lượng nước tiểu mỗi ngày. Nếu thấy bụng chướng nhiều, tăng cân nhanh trên 2 kg trong 2-3 ngày hoặc xuất hiện triệu chứng đau bụng dữ dội, cần liên hệ ngay với bác sĩ.

Tình trạng quá kích buồng trứng kéo dài bao lâu và điều trị như thế nào?

Các triệu chứng quá kích buồng trứngthường xuất hiện sau rụng trứng hoặc sau chọc hút trứng một vài ngày và tự giảm dần trong vòng 1-2 tuần. Tuy nhiên, nếu có thai, tình trạng có thể kéo dài hơn 2-3 tuần. Điều trị quá kích buồng trứng phụ thuộc vào mức độ bệnh. Với trường hợp nhẹ – trung bình, bệnh nhân có thể theo dõi tại nhà bằng cách uống nhiều nước, nghỉ ngơi và dùng thuốc giảm đau theo chỉ định của bác sĩ. Nếu bệnh chuyển biến nặng, cần nhập viện để truyền dịch, dùng thuốc chống đông máu, hoặc chọc hút dịch ổ bụng nếu tràn dịch nhiều.

Bệnh nhân cần đến bệnh viện ngay nếu có dấu hiệu đau bụng dữ dội, bụng to nhanh, khó thở, tiểu ít hoặc không tiểu trong nhiều giờ, hoặc tăng cân đột ngột trên 2 kg trong 1-2 ngày. Hội chứng quá kích buồng trứng là một biến chứng nguy hiểm nhưng có thể phòng ngừa nếu được theo dõi chặt chẽ. Nếu bạn đang trong quá trình kích trứng hoặc chuẩn bị điều trị, hãy luôn tuân theo hướng dẫn của bác sĩ và theo dõi cơ thể sát sao để phát hiện sớm bất kỳ dấu hiệu bất thường nào.

———–

Cố vấn chuyên môn bài viết: ThS.BSCKII. Huỳnh Thị Thu Thảo – Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ Sinh sản Hạnh Phúc